Lời dẫn1980 quả là một năm đặc biệt trong đời sống xã hội, nên mặc dù chỉ quen ghi chép về các sinh hoạt trong giới văn học, trong năm ấy, tôi cũng thường rải rác “vào sổ” các sự kiện hàng ngày được nghe được biết trong sổ tay, ghi một cách thật gọn và không kèm theo bình luận.
Lọc lại một số đoạn ghi năm ấy như bạn đọc sẽ đọc dưới đây, tôi hiểu mình thực ra vẫn chỉ làm việc theo hướng suy nghĩ lâu nay, mong từ cái nhỏ hiểu ra cái lớn và lấy quá khứ để giải thích hiện tại.
8/1:Trứng 1đ một quả. Thịt 2,6đ. Tất cả các thứ đều lên giá. Giá vàng tăng từ 23,5 lên 30. Xe pơgiô khoảng 5,6 ngàn. Từ 1/1 nhà nước chỉ bán cho mỗi người trong gia đình 1kg gạo 1 tháng...
14/1: Thanh Hoá, Bỉm Sơn, có một vụ giết người như sau:
Hai người bạn cũ. Một đi học kỹ sư ở nước ngoài về, một ở nhà đi bộ đội, rồi về làm bảo vệ ở một công trường (?)
Anh kỹ sư đến lĩnh hoặc xin gì đó. Người bảo vệ không cho, còn giết luôn cả người kỹ sư kia. Công nhân kéo đến bao vây. Bọn bảo vệ ở trong nhà doạ nếu ai vào sẽ bắn chết.
Bọn công nhân liền lấy đá lấp đầy chung quanh ngôi nhà bọn bảo vệ, chôn sống gần chục người trong đó. Họ làm từ 1 giờ đến 4 giờ thì xong. Công an không dám can thiệp...
Ở Hải Phòng ăn cắp ghê gớm. Người ta đổi cả hàng bao đường để lấy mấy miếng vải.
Giá xe đạp ở Hà Nội tăng. Lý do: ở các nước Đông Âu, giá hàng tăng nhiều thứ gấp đôi. Nam Hà, Thái Bình, đời sống khó. Không có dầu để chạy máy. Không có đạm bón cho lúa.
Bên Trung quốc, nay người ta không dùng tới khái niệm xét lại nữa. Lý do 1/ Việc Liên xô làm, Trung quốc này vẫn làm và còn làm ghê hơn 2/ Trung quốc không đặt ra vấn đề lý tưởng nữa. Vấn đề đặt ra ở Trung quốc bây giờ là làm gì có ích cho Quốc gia (ai đó hình như W. Durant từng nói, các dân tộc sống thản nhiên bên cạnh hệ tư tưởng)
27/1: Cái khác giữa Việt Nam - Lào sau khi đẩy lùi chế độ cũ:
- Mở cửa cho hàng Thái Lan qua Lào.
- Vẫn dùng cán bộ của chính quyền trước.
31/1: Một thượng tá lên đại tá bỏ 4000đ để chiêu đãi. Mở 2 két rượu quý, loại rượu Sài gòn, mua ngoài 250đ/1 chai. Trong số khách đến, có một cô gái Sài Gòn cũ, xinh xắn, nhiều quan khách cứ đòi hôn cô ta. Cô tâm sự với người bạn cùng đi:
- Em cũng không biết các anh là Việt cộng thật hay Việt cộng giả nữa.
Tất cả cười ồ lên, coi là một câu đùa ý vị...
Hiện ở Hà Nội có khoảng 50 gia đình, đặc biệt mỗi gia đình có 400.000 tiền mặt.
Nhân viên đường sắt đi buôn, công an đường sắt lo khám chủ yếu đám nhân viên đó. Cứ một quãng lại phải thay người tăng bo, không cho họ áp tải suốt đường.
Bộ đội như D, trốn về từ 23 tết, dọn nhà, xong chạy lung tung xin việc làm, làm lấy tiền tiêu tết. Nó bảo kiếm lấy vài hào (giờ hào để chỉ đồng)
Năm 1980, chỉ nhập đủ dầu để thắp đèn ở nông thôn.
Ở Ngh-A., ông T.K. đào một cái đập gì đấy, chết mấy chục người, vẫn vào trung ương. Đại hội Đảng bộ tỉnh, số phiếu đứng thứ 37, lại vẫn làm bí thư. Nhưng lúc bầu thường vụ không ai chịu cùng làm thường vụ với ông ta. Trung ương phải thay.
Một sinh viên đói quá, không dám ra đến đường, sợ thấy hàng quà thì thèm.
Các cơ quan thi nhau lấy xăng nhà nước mang bán lấy tiền, đi mua lợn.
Giải bóng đá hạng A toàn quốc, lần đầu tổ chức, thì xảy ra chuyện xcăng đan - đội Thể Công tẩy chay. Bắt cầu thủ cắt tóc ngắn, họ không cắt, lại còn tuyên bố: Đào tạo 11 cầu thủ chúng tôi còn khó hơn 11 bí thư tỉnh uỷ.
Người ta tức quá, định tống cả bọn đi biên giới.
Tên một tác phẩm của Ortega y Gasset: sự nổi loạn của đám đông.
Giá hàng tết tăng, một cái bánh chưng khoảng 15-20đ. Tiền về muộn, mãi mới thấy cán bộ nhà nước xếp hàng đi mua hàng tết, trong khi mấy ngày trước ê hề không ai mua.
Ai đó bảo câu thơ Chào 61 đỉnh cao muôn trượng là để chỉ đời sống không bao giờ lại còn sung sướng vậy!
Xuể: Tôi vào Bảo tàng Nam Đàn... Trong khi tôi co ro trong bộ quần áo rét rất dầy, áo bông khăn len, thì trẻ con cởi chuồng, mặc một áo mỏng, đứng trong xe. Giám đốc Nguyễn Sĩ Thoán gầy như một bóng ma ngồi đó, trong tiếng đều đều của đài, đưa lại bài phát biểu của một ông trên. Đầu giường ông giám đốc là cuốn Không được đụng đến Việt Nam của NXB QĐND.
Ở Nam Đàn, một vụ mỗi khẩu được chia 7kg thóc. Để ngậm cũng không đủ.
Tôi lên biên giới công tác, ốm. Lính bảo, hàng tháng nay chúng em không có đường, biết chạy đâu ra đường cho anh ăn cháo bây giờ.
Một tay cần vụ ở báo QĐND còn hưởng tiêu chuẩn cao hơn một ông đại tá ở biên giới.
Ông Ph. H, bí thư Nam Hà, 60 tuổi lấy vợ 2, đám cưới tổ chức 10 ngàn (?) xong, tổ chức cho vợ lên Đà Lạt chơi, lấy cớ là đi thăm vùng kinh tế mới. Định sang Cămpuchia, nhưng bị công an giữ lại.
Ông ta làm một ngôi nhà rất đẹp. Dân có ca dao:
Ai về thăm đất Nam Hà
Mà xem con khỉ có nhà bê tông
Khỉ ơi khỉ có biết không
Ta đây là chủ, mà không có nhà.
18/3: Giá vàng lên 40. Một ngàn đồng được hơn hai đồng cân vàng. Giá báo Văn nghệ từ 2 hào lên 3 hào rưỡi. Giá vé máy bay từ 120 lên 220.
Một anh bạn trong cơn mê... nhà, kể rằng để dành được 10.000 thì giá nhà đã lên 15.000.
Một người vào miền Nam kể:
- Một gia đình bình thường, làm cho mậu dịch một sản phẩm nhỏ - ngòi bút viết. Sau ba tháng thu 50 ngàn.
- Một khu công nghệ nhà nước, vốn 700 triệu, nhiều năm lỗ vốn, mãi 1979 mới lãi 3 triệu. Trích ra 25 vạn làm tiền thưởng.
- Tết ở Sài Gòn. Người ta buộc vài chục bánh pháo sau xe hon-đa, phóng xe, đốt pháo rầm trời.
Một người cháu ông Vũ Tú Nam gãy tay từ Nam Định phải chở lên Hà Nội để vào nhà thương. Vì Nam Định không có bột.
- Tại sao các cửa hàng thiếu mì sợi. Vì xe ô tô không chịu chở loại hàng này. Họ không ăn cắp được.
- Các chuyến xe buýt trong thành phố phục vụ khách rất tận tuỵ. Vì nghề này, người ta bỏ tiền túi rất dễ.
Rau muống 1-1,2 đồng một bó. Nhà nước không bảo đảm cung cấp hàng cho dân không phải cán bộ. Dân chỉ được phát bìa mua hàng có 3 tháng.
Cách dùng tiền: có gia đình bán hết các phiếu lấy 4000. Để làm gì? để cho 1 tổ hợp sản xuất vay, lấy lãi 10%. Một tháng gia đình thêm 400 cộng với 1000 tiền lương tạm đủ ăn.
Giá gạo đã lên 9đ/1kg, ở Vĩnh Phú lên 10đ.
Ở Cửa Nam có một thanh niên giết người vì mấy chục bạc.
Lúc xử tử hắn, bố mẹ anh chị em sụt sùi. Hắn giậm chân hét lên “Các ông các bà có im đi không. Sống với chết cũng thế, việc gì mà khóc”
Ở khu Kim Liên Trung Tự, trước kia những vạt đất giữa các nhà đều cấm tăng gia mà giành làm nơi cho trẻ em chơi.
Nay người ta cuốc bật cả nền gạch lên để trồng rau.
25/4:
14/1: Thanh Hoá, Bỉm Sơn, có một vụ giết người như sau:
Hai người bạn cũ. Một đi học kỹ sư ở nước ngoài về, một ở nhà đi bộ đội, rồi về làm bảo vệ ở một công trường (?)
Anh kỹ sư đến lĩnh hoặc xin gì đó. Người bảo vệ không cho, còn giết luôn cả người kỹ sư kia. Công nhân kéo đến bao vây. Bọn bảo vệ ở trong nhà doạ nếu ai vào sẽ bắn chết.
Bọn công nhân liền lấy đá lấp đầy chung quanh ngôi nhà bọn bảo vệ, chôn sống gần chục người trong đó. Họ làm từ 1 giờ đến 4 giờ thì xong. Công an không dám can thiệp...
Ở Hải Phòng ăn cắp ghê gớm. Người ta đổi cả hàng bao đường để lấy mấy miếng vải.
Giá xe đạp ở Hà Nội tăng. Lý do: ở các nước Đông Âu, giá hàng tăng nhiều thứ gấp đôi. Nam Hà, Thái Bình, đời sống khó. Không có dầu để chạy máy. Không có đạm bón cho lúa.
Bên Trung quốc, nay người ta không dùng tới khái niệm xét lại nữa. Lý do 1/ Việc Liên xô làm, Trung quốc này vẫn làm và còn làm ghê hơn 2/ Trung quốc không đặt ra vấn đề lý tưởng nữa. Vấn đề đặt ra ở Trung quốc bây giờ là làm gì có ích cho Quốc gia (ai đó hình như W. Durant từng nói, các dân tộc sống thản nhiên bên cạnh hệ tư tưởng)
27/1: Cái khác giữa Việt Nam - Lào sau khi đẩy lùi chế độ cũ:
- Mở cửa cho hàng Thái Lan qua Lào.
- Vẫn dùng cán bộ của chính quyền trước.
31/1: Một thượng tá lên đại tá bỏ 4000đ để chiêu đãi. Mở 2 két rượu quý, loại rượu Sài gòn, mua ngoài 250đ/1 chai. Trong số khách đến, có một cô gái Sài Gòn cũ, xinh xắn, nhiều quan khách cứ đòi hôn cô ta. Cô tâm sự với người bạn cùng đi:
- Em cũng không biết các anh là Việt cộng thật hay Việt cộng giả nữa.
Tất cả cười ồ lên, coi là một câu đùa ý vị...
Hiện ở Hà Nội có khoảng 50 gia đình, đặc biệt mỗi gia đình có 400.000 tiền mặt.
Nhân viên đường sắt đi buôn, công an đường sắt lo khám chủ yếu đám nhân viên đó. Cứ một quãng lại phải thay người tăng bo, không cho họ áp tải suốt đường.
Bộ đội như D, trốn về từ 23 tết, dọn nhà, xong chạy lung tung xin việc làm, làm lấy tiền tiêu tết. Nó bảo kiếm lấy vài hào (giờ hào để chỉ đồng)
Năm 1980, chỉ nhập đủ dầu để thắp đèn ở nông thôn.
Ở Ngh-A., ông T.K. đào một cái đập gì đấy, chết mấy chục người, vẫn vào trung ương. Đại hội Đảng bộ tỉnh, số phiếu đứng thứ 37, lại vẫn làm bí thư. Nhưng lúc bầu thường vụ không ai chịu cùng làm thường vụ với ông ta. Trung ương phải thay.
Một sinh viên đói quá, không dám ra đến đường, sợ thấy hàng quà thì thèm.
Các cơ quan thi nhau lấy xăng nhà nước mang bán lấy tiền, đi mua lợn.
Giải bóng đá hạng A toàn quốc, lần đầu tổ chức, thì xảy ra chuyện xcăng đan - đội Thể Công tẩy chay. Bắt cầu thủ cắt tóc ngắn, họ không cắt, lại còn tuyên bố: Đào tạo 11 cầu thủ chúng tôi còn khó hơn 11 bí thư tỉnh uỷ.
Người ta tức quá, định tống cả bọn đi biên giới.
Tên một tác phẩm của Ortega y Gasset: sự nổi loạn của đám đông.
Giá hàng tết tăng, một cái bánh chưng khoảng 15-20đ. Tiền về muộn, mãi mới thấy cán bộ nhà nước xếp hàng đi mua hàng tết, trong khi mấy ngày trước ê hề không ai mua.
Ai đó bảo câu thơ Chào 61 đỉnh cao muôn trượng là để chỉ đời sống không bao giờ lại còn sung sướng vậy!
Xuể: Tôi vào Bảo tàng Nam Đàn... Trong khi tôi co ro trong bộ quần áo rét rất dầy, áo bông khăn len, thì trẻ con cởi chuồng, mặc một áo mỏng, đứng trong xe. Giám đốc Nguyễn Sĩ Thoán gầy như một bóng ma ngồi đó, trong tiếng đều đều của đài, đưa lại bài phát biểu của một ông trên. Đầu giường ông giám đốc là cuốn Không được đụng đến Việt Nam của NXB QĐND.Ở Nam Đàn, một vụ mỗi khẩu được chia 7kg thóc. Để ngậm cũng không đủ.
Tôi lên biên giới công tác, ốm. Lính bảo, hàng tháng nay chúng em không có đường, biết chạy đâu ra đường cho anh ăn cháo bây giờ.
Một tay cần vụ ở báo QĐND còn hưởng tiêu chuẩn cao hơn một ông đại tá ở biên giới.
Ông Ph. H, bí thư Nam Hà, 60 tuổi lấy vợ 2, đám cưới tổ chức 10 ngàn (?) xong, tổ chức cho vợ lên Đà Lạt chơi, lấy cớ là đi thăm vùng kinh tế mới. Định sang Cămpuchia, nhưng bị công an giữ lại.
Ông ta làm một ngôi nhà rất đẹp. Dân có ca dao:
Ai về thăm đất Nam Hà
Mà xem con khỉ có nhà bê tông
Khỉ ơi khỉ có biết không
Ta đây là chủ, mà không có nhà.
18/3: Giá vàng lên 40. Một ngàn đồng được hơn hai đồng cân vàng. Giá báo Văn nghệ từ 2 hào lên 3 hào rưỡi. Giá vé máy bay từ 120 lên 220.
Một anh bạn trong cơn mê... nhà, kể rằng để dành được 10.000 thì giá nhà đã lên 15.000.
Một người vào miền Nam kể:
- Một gia đình bình thường, làm cho mậu dịch một sản phẩm nhỏ - ngòi bút viết. Sau ba tháng thu 50 ngàn.
- Một khu công nghệ nhà nước, vốn 700 triệu, nhiều năm lỗ vốn, mãi 1979 mới lãi 3 triệu. Trích ra 25 vạn làm tiền thưởng.
- Tết ở Sài Gòn. Người ta buộc vài chục bánh pháo sau xe hon-đa, phóng xe, đốt pháo rầm trời.
Một người cháu ông Vũ Tú Nam gãy tay từ Nam Định phải chở lên Hà Nội để vào nhà thương. Vì Nam Định không có bột.
- Tại sao các cửa hàng thiếu mì sợi. Vì xe ô tô không chịu chở loại hàng này. Họ không ăn cắp được.
- Các chuyến xe buýt trong thành phố phục vụ khách rất tận tuỵ. Vì nghề này, người ta bỏ tiền túi rất dễ.
Rau muống 1-1,2 đồng một bó. Nhà nước không bảo đảm cung cấp hàng cho dân không phải cán bộ. Dân chỉ được phát bìa mua hàng có 3 tháng.
Cách dùng tiền: có gia đình bán hết các phiếu lấy 4000. Để làm gì? để cho 1 tổ hợp sản xuất vay, lấy lãi 10%. Một tháng gia đình thêm 400 cộng với 1000 tiền lương tạm đủ ăn.
Giá gạo đã lên 9đ/1kg, ở Vĩnh Phú lên 10đ.
Ở Cửa Nam có một thanh niên giết người vì mấy chục bạc.
Lúc xử tử hắn, bố mẹ anh chị em sụt sùi. Hắn giậm chân hét lên “Các ông các bà có im đi không. Sống với chết cũng thế, việc gì mà khóc”
Ở khu Kim Liên Trung Tự, trước kia những vạt đất giữa các nhà đều cấm tăng gia mà giành làm nơi cho trẻ em chơi.
Nay người ta cuốc bật cả nền gạch lên để trồng rau.
25/4:Xã luận báo Nhân Dân nói đến chuyện ở Hà Đông, một hội trường 800 người đúng lúc đưa vào sử dụng thì bị sụp. May mà do cụ Tôn Đức Thắng chết, người ta tạm không sử dụng mấy hôm, nên không ai việc gì.
Ở Hải Phòng 1/3 hàng bị ăn cắp.
Công nhân coi kho dùng dao chặt bánh xe đạp của khách gửi về qua cảng, chỉ cốt lấy mấy cái may ô quấn quanh xe. Hiện trên phải đưa lính về thay công nhân.
Tổng kết về các vụ ăn cắp, đẩy hàng trên tàu Thống Nhất.
40% trong nội bộ ngành (nhân viên đường sắt, có cả công an)
30% cán bộ.
Chỉ 3% lưu manh chuyên nghiệp.
Ở Hà Nội nghề quấn thuốc lá ế ẩm, vì... thuốc ngoại rẻ hơn thuốc nội. Bảy hào một điếu More.
Hàng mang từ nước ngoài về. Để rút vàng ra.
Ở Thái Lan, Mỹ bán hàng theo lối bán thật rẻ. Nhưng phải trả bằng vàng. Thế giới người ta đang tích luỹ vàng, sợ chiến tranh lạnh trở lại.
Một ngày ở khoa ngoại bệnh viện St. Paul, đón chừng 40 vụ đâm nhau...
14/5: Thế nào là phe. Bán mấy bao thuốc lá ở đường chăng? Người đó là ai, là mẹ, ta chị ta. Bọn phe lớn bây giờ nó dựa vào cái ô to cả. Lấy xe Von-ga đi chở hàng, mới hiệu nghiệm chứ. Cánh phe phẩy vớ vẩn ngoài phố, vợ con cán bộ đó, có việc và bảo đảm đời sống cho họ xem, họ bỏ ngay.
Anh tưởng thế là công bằng à. Nhưng có một chuyện bất công lớn nhất. Bộ máy xí nghiệp nhà nước nhiều chỗ bất lực, không làm ra sản phẩm cho xã hội. Lương thấp thật, nhưng lại là cao quá, so với kết quả lao động. Rộng hơn chuyện một chính sách - người ta thấy hoang mang, từ nay, đâu là phải trái, sai đúng bây giờ. Chính trên cũng thấy là nhiều chính sách đã sai quá nhưng không sửa được gì. Và từ nay, còn hòng làm được việc gì!
Một người nói: Dân mình tốt quá. Ở nước ngòai thiếu cà phê nó đã biểu tình.
Ông Phương Lựu: một loại dân thíếu cà phê biểu tình, nhưng về vẫn làm ăn hết sức; và một loại dân không nói gì, nhưng về không làm, lười biếng, đục khoét, anh chọn đằng nào?
Dân Việt Nam có chỗ dữ của nó chứ!
Từ 6/80 có công văn giấy 1980 giảm 28%.
Chuyện gạo:
Cụ Hồ gạo một đồng ba.
Cụ Tôn chậm chạp gạo ba bốn đồng.
Bây giờ ông Duẩn ông Đồng.
Gạo bẩy tám đồng, giá vẫn còn hơn.
Có thể trong năm 1980.
- Lặng lẽ cho bộ đội về, vì quân quá đông.
- Không tuyển sinh vào đại học, tuy vẫn tổ chức thi và báo điểm như thường.
Phương Lựu: Cũng phải nghĩ tới chuyện đó đi thì vừa, chứ cứ đào tạo thế này để làm gì?
Ghi chú:- Xem bài đầy đủ: vuongtrinhan: chuyen-doi-song-1980
- Hình minh họa từ Google.
Ở Hải Phòng 1/3 hàng bị ăn cắp.
Công nhân coi kho dùng dao chặt bánh xe đạp của khách gửi về qua cảng, chỉ cốt lấy mấy cái may ô quấn quanh xe. Hiện trên phải đưa lính về thay công nhân.
Tổng kết về các vụ ăn cắp, đẩy hàng trên tàu Thống Nhất.
40% trong nội bộ ngành (nhân viên đường sắt, có cả công an)
30% cán bộ.
Chỉ 3% lưu manh chuyên nghiệp.
Ở Hà Nội nghề quấn thuốc lá ế ẩm, vì... thuốc ngoại rẻ hơn thuốc nội. Bảy hào một điếu More.
Hàng mang từ nước ngoài về. Để rút vàng ra.
Ở Thái Lan, Mỹ bán hàng theo lối bán thật rẻ. Nhưng phải trả bằng vàng. Thế giới người ta đang tích luỹ vàng, sợ chiến tranh lạnh trở lại.
Một ngày ở khoa ngoại bệnh viện St. Paul, đón chừng 40 vụ đâm nhau...
14/5: Thế nào là phe. Bán mấy bao thuốc lá ở đường chăng? Người đó là ai, là mẹ, ta chị ta. Bọn phe lớn bây giờ nó dựa vào cái ô to cả. Lấy xe Von-ga đi chở hàng, mới hiệu nghiệm chứ. Cánh phe phẩy vớ vẩn ngoài phố, vợ con cán bộ đó, có việc và bảo đảm đời sống cho họ xem, họ bỏ ngay.
Anh tưởng thế là công bằng à. Nhưng có một chuyện bất công lớn nhất. Bộ máy xí nghiệp nhà nước nhiều chỗ bất lực, không làm ra sản phẩm cho xã hội. Lương thấp thật, nhưng lại là cao quá, so với kết quả lao động. Rộng hơn chuyện một chính sách - người ta thấy hoang mang, từ nay, đâu là phải trái, sai đúng bây giờ. Chính trên cũng thấy là nhiều chính sách đã sai quá nhưng không sửa được gì. Và từ nay, còn hòng làm được việc gì!
Một người nói: Dân mình tốt quá. Ở nước ngòai thiếu cà phê nó đã biểu tình.
Ông Phương Lựu: một loại dân thíếu cà phê biểu tình, nhưng về vẫn làm ăn hết sức; và một loại dân không nói gì, nhưng về không làm, lười biếng, đục khoét, anh chọn đằng nào?
Dân Việt Nam có chỗ dữ của nó chứ!
Từ 6/80 có công văn giấy 1980 giảm 28%.
Chuyện gạo:
Cụ Hồ gạo một đồng ba.
Cụ Tôn chậm chạp gạo ba bốn đồng.
Bây giờ ông Duẩn ông Đồng.
Gạo bẩy tám đồng, giá vẫn còn hơn.
Có thể trong năm 1980.
- Lặng lẽ cho bộ đội về, vì quân quá đông.
- Không tuyển sinh vào đại học, tuy vẫn tổ chức thi và báo điểm như thường.
Phương Lựu: Cũng phải nghĩ tới chuyện đó đi thì vừa, chứ cứ đào tạo thế này để làm gì?
Ghi chú:- Xem bài đầy đủ: vuongtrinhan: chuyen-doi-song-1980
- Hình minh họa từ Google.
